काठमाडौं । प्रत्येक वर्ष आश्विन शुक्ल प्रतिपदादेखि सुरु हुने हिन्दुहरूको महान् पर्व बडा दशैं आजदेखि प्रारम्भ भएको छ । यो पर्व आश्विन शुक्ल पूर्णिमासम्म १५ दिन धूमधामका साथ मनाइन्छ । बडा दशैंको पहिलो दिन आज घरघरमा विधिपूर्वक दियो, कलश र गणेश स्थापनासहित घटस्थापना गरिएको छ । पूजा कोठा वा दशैं घरमा वैदिक विधिपूर्वक शक्तिकी अधिष्ठात्री देवी दुर्गाको आह्वान गरी पूजा आरम्भ हुने परम्परा छ ।
आज बिहानै नित्यकर्म समाप्त गरी नजिकको नदी वा चोखो स्थलबाट बालुवा वा माटो ल्याई गाईको गोबरले लिपपोत गरिएको पूजा कोठा अथवा दशैं घरमा विधिपूर्वक राखेर त्यसमाथि यव ९जौ० रोप्ने गरिन्छ । यसलाई जमरा राख्ने पनि भनिन्छ । यव अङ्कुर दुर्गा देवीको प्रिय वस्तु भएकाले विजयादशमीका दिन टीका–प्रसादसहित पहेंलो जमरा ग्रहण गर्ने प्रचलन छ, जुन समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ ।
धर्मशास्त्रविद्हरूका अनुसार जमरामा जौ बाहेक अरु अन्न रोप्ने शास्त्रीय विधि छैन । तथापि कुल परम्परा अनुसार कतिपय परिवारले अन्य अन्न पनि मिसाएर रोप्ने गरेका छन् । जमरा आयुर्वेदिक औषधिको रूपमा समेत प्रयोग हुने उल्लेख गरिएको छ ।
यस वर्षको घटस्थापनाको साइत बिहान ०९ः१३ बजे रहेको नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिले जनाएको छ । सूर्योदयकालमै प्रतिपदा परेको दिन घटस्थापना गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता अनुसार समितिले आजलाई घटस्थापना गर्ने दिन घोषणा गरेको हो ।
नवरात्रभर देवी दुर्गाका तीन रूप—महाकाली (शक्तिको प्रतीक), महालक्ष्मी (धन–धान्य र ऐश्वर्यको प्रतीक) र महासरस्वती (विद्या–बुद्धिको प्रतीक)—को आह्वान गरी पूजा आराधना गरिन्छ । यसैगरी, चण्ड, मुण्ड, शुम्भ, निशुम्भ, रक्तबीजजस्ता आसुरी प्रवृत्तिको विनाश गर्न दुर्गाले धारण गरेका नौ रूपको विशेष पूजा आजदेखि सुरु हुने धार्मिक विश्वास छ ।
नेपालमा दशैं धार्मिक–आध्यात्मिक पर्व मात्र नभई सामाजिक, पारिवारिक र सांस्कृतिक उत्सवका रूपमा पनि मनाइन्छ । टिका–जमरासहित आशीर्वाद लिने दिनसम्म नातागोता, आफन्त र परिवारबीच भेटघाट हुने भएकाले यसलाई पारिवारिक एकताको पर्व पनि भनिन्छ । गाउँ–सहरमा मेलापात, मेला–पर्व, खेति–किसानीका बीच विश्राम दिने समयका रूपमा पनि दशैंको महत्त्व छ ।
दशैंमा घर–घरमा रोटे पिङ, लिंगे पिङ, बाँसको पिङ हाल्ने चलन अझै जीवित छ, जसले विशेष गरी बालबालिकालाई रमाइलो गर्ने अवसर दिन्छ । नयाँ कपडा लगाउने, मिठा–मिठा परिकार पकाउने, टिका थाप्ने, मान्यजनबाट आशीर्वाद ग्रहण गर्ने र विदेशमा रहेका परिवारजन समेत दशैंका लागि घर फर्कने भएकाले यस पर्वलाई मिलन र उमंगको प्रतीकका रूपमा पनि लिइन्छ ।
यसरी धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक विविधता र पारिवारिक मिलनको संगमका रूपमा मनाइने बडा दशैं आज घटस्थापनासँगै प्रारम्भ भएको छ ।
